2013

Podo dicilo alto e claro, que non me vou equivocar: por moitas voltas que lle dea, este que termina foi un ano gris que deixou atrás un saldo raquítico e non só no banco, que tamén. Por primeira vez en moitos anos tiven que facer equilibrios repensando algunha compra, reducir a hipoteca sen contar co colchón da extra de Nadal, e pactar entre a familia os agasallos para que, máis que nunca, fose principalmente a intención o que contaba.

Tras a morte da tía O., da familia de meu pai resta un remol de intrigas e cobizas á galega digno dun serial televisivo, mentres a tía G., moi avellentada, avanza polos corredores da residencia co seu andador novo, e a meu pai algunha vez aínda hai que asegurarlle que a tía O. morreu hai oito meses.

Contra o que parecía, e apesar da teima con que reincido no de sempre, na miña vida non entrou ninguén novo que non habite en páxinas ou fotogramas, cunha soa excepción: a nova señora Haddock, que rescatou o meu amigo daquela serodia e crispante adultescencia e fai del hoxe un home traquilo e feliz. Ila coñecer hai un mes na Comarca, e descubrir que os tópicos nesta ocasión fallaban, foi o mellor dos augurios.

Cando reparo na señorita Kaplan, que aos doce anos e medio renega das mudanzas de primas e amigas como dunha enfermidade vergoñenta sen comprender que ela xa anda nas mesmas, ás veces miro ao ceo e aguanto as ganas de preguntarlle que fixo coa miña filla, onde a ten agachada. Pero outras, as máis delas, sigo recoñecendo a meniña aquela que se me viña meter na cama os domingos dicindo que era unha toupiña.

A semana pasada, cando estiveron aquí os Haddock coa filla de 15 anos e as dúas nenas tardaron en encaixar aínda que despois o conseguiron, e eu dixen que sería desexable que fosen amigas por se algún día se podían axudar unha á outra, Haddock retrucou en broma: Si, ao acabaren a carreira poden compartir apartamento cando traballen de caixeiras nalgún supermercado de Düsseldorf.

Polo si ou polo non, e á vista do que din os xornais, empezarei por desexar a todos un feliz 2013 (iso si, en alemán, e aínda que as badaladas e os fogos de artificio soen aquí como descargas de artillaría prusiana).

Axenda 2013

Anotar (xa) nos primeiros días de Decembro:

1. Non coller máis lotaría que un décimo no traballo.
2. Non mandar postais felicitando as pascuas.
3. Comprar luces para a árbore (pero nunca máis nos chinos).
4. Non bater dúas veces coa mesma pedra (aínda que, ben mirado, isto tamén o podo debo escribir no primeiro día de cada mes).

Seimeiras do Queixoiro

Tampouco periplos lexendarios.
Teddy non tiña o forno sentimental para bolos e a señorita Kaplan, nunha desas ás que nos empeza a ter acostumados, afirmou que prefería descansar e coller forzas para o instituto, con tal énfase que máis parecía que a fósemos enviar á Lexión Estranxeira.

Así que, se descontamos a escapada de Xullo a Atenas para xantar con Ilu e as visitas virtuais a Cicely, Alaska, man a man coa nena cada día despois de cearmos,o único que quedou no fondo do cesto son as dúas visitas a Teddy na súa montaña: a primeira, con merenda campestre incluída a base de empanada de zamburiñas e tortilla de patacas, á Cortevella, onde nas beiras do recén nacido Eo e á sombra dos castiñeiros cumprimentamos aqueles amigos manchegos de Teddy; da segunda visita, ás soas con Teddy esta vez pola vila e logo polas beiras do Queixoiro até as seimeiras, que é como aquí chaman ás fervenzas, voltei marabillado e trouxen comigo un pequeno cargamento léxico da flora e a fauna, algunhas novidades intercambiadas co meu anfitriónque non veñen agora ao caso, uns poucos planos de futuro aínda moi difusos, e unha colección de corredoiras, e carpazas ou queirugas en flor, de uces montesías e vellos troncos afogados polo musgo, de humildísimas chantaxes, de felgos espectaculares, de trobos e de acivros que, se queren, podemos compartir.

Herdanza

De rapaz era partidario de que fosen abolidas por lei.

Na miña inxenuidade, defendía que fose o Estado o único herdeiro de todas as fortunas, grandes ou pequenas, para que á morte dos titulares as revertese en beneficio de todos.

Claro que daquela o mundo era tan sinxelo que ninguén morrera na familia, e a señorita Kaplan non chegara aínda nin a ser soñada.

Desde que a tía O. morreu en Marzo sen testamento, a súa herencia ten a familia crispada     nun mar de conspiracións e intrigas telefónicas, onde as alianzas entre as cuñadas se tecen, destecen e cambian con rapidez bizantina, mentres se tramita a papelada e o prazo que dá Facenda se achega ao fin.

Calquera diría que está en xogo unha mina de diamantes, un palacete decimonónico, algún latifundio estremeño ou unha conta bancaria con dez cifras, a xulgar pola teima con que a tía C.,  a quen nunca lle cumpriu vivir nunha casiña de chocolate nin vestir abrigos de pel de dálmata para dar medo, estivo argallando medias verdades e débedas imposibles desde o Lado Escuro da Forza.

Todos seguimos atónitos.

Agosto

Este blog está en barbeito e eu deixo correr os días entre procrastinacións, preguizas e abandonos, moi deste tempo; érgome cedo para almorzar pero paso as mañás na cama: cando non persigo criminais en serie polas rúas de Londres avanzo coas lexións de Roma, emperador tras emperador, ou navego as procelosas augas de Extramunde.

Antes de xantar dou unha volta polo centro, apostando contra min mesmo a que non atoparei un só coñecido neste deserto, e aplícome a facer recortes coma o elo na cadea de transmisión que somos todos: da libraría despedinme até Nadal comprando onte o último de Camilleri; renegociando os seguros do coche e a casa aforrarei á volta de trescentos eurazos, o que non compensa a extra suprimida pero alegra o ánimo.

Polas tardes, o desafío estes días é rematar a limpeza dos cristais que restan, pero martes houbo non sei que conxunción astral, e o visionario que hai en min alviscou que, movendo a mesa do estudio contra a parede, podía haber espazo para unha nova estante en que colocar canto libro hai arrumado por toda a casa. Agora o estudio está patas arriba, como se houbese mudanza ou entrasen os ladróns, e xa non sei se deixalo todo como estaba, ou abrir a man e gastar os cartos aforrados dos seguros nunhas cortinas e na libraría nova.

Por fortuna, a señorita Kaplan, que chama cada serán para comentar os (pobres) resultados de España nas Olimpiadas e contar como lle vai no curso de vela e na súa cada vez máis complexa vida social, pasa a quincena con súa mai.

Manifestación

Durante todos estes anos eu non vivín por riba das miñas

posibilidades: teño unha hipoteca que pago devotamente cada mes e amortizo sempre que podo (este ano será menos porque, como é sabido, non me pagarán a extra de Nadal); non teño ningunha outra débeda porque nin compro a prazos nin uso tarxeta de crédito; non son moroso e nunca pedín un adianto nin recibín diñeiro inxusta ou ilicitamente; non maquino para eludir impostos e aboo puntualmente a pensión establecida para a crianza da señorita Kaplan; colaboro regularmente con dúas ONG e até separo o lixo para a súa reciclaxe.

Aínda así, son consciente de que pola avaricia de moitos e a incompetencia (cando non complicidade e aquiescencia) doutros, o noso país está a vivir algo máis que a resaca de tanta festa e tanto dispendio.
Hai dez días Ilu e eu comentábamolo durante o xantar en Atenas, naquel restaurante favorito noso da avenida da Habana: o fantasma dos anos 30 aparécese cada día nas noticias que nos chegan. Sendo certo que a Historia é cíclica, isto que estamos a vivir será para nós o que a guerra civil e a posguerra supuxo para os nosos avós; claro está que sen sangue nin bombardeamentos nin a horrible represión, agora asistimos atónitos ao final dunha época, e empezamos a sentir pánico do que está por vir, sabendo como sabemos, ademais, que será para peor.

Se onte saín á rúa xunto a tantos miles, non foi pola paga extra, aínda que tamén, nin siquera por considerar deslexitimado un goberno que incumpre sistematicamente todo o seu programa electoral.

Reclamo que se persiga o despilfarro e os despilfarradores, presentes e pasados, que se persiga a fraude fiscal con rigor e sen amnistías, que as grandes fortunas aumenten significativamente a súa contribución á caixa común, que se reorganice cabalmente a administración do Estado e se eviten os cotos privilexiados de poder e influencia dos partidos, e que se preserven ante todo a sanidade e a educación como bases irrenunciables de progreso e futuro.

É pedir demasiado? Polo visto, si.

Nada

Marchou a señorita Kaplan, despois dunha semana aquí, pero voltará o Sábado; no intervalo aproveito para lavar cortinas e liberar cristais e xanelas da cotra anual que, por dicilo finamente, os vela e recobre coma unha pátina; o branco gato persa dos viciños, estomballado baixo a calor, revira de cando en vez a cabeza como se vixiase o meu traballo; ao pouco, aborrece, despreguízase e marcha.

Abafado e sen público, aborrezo, despreguízome e marcho tamén eu, seguro de que a prima de risco ha de seguir polas nuves por moitos cristais que limpe, por moitas cortinas que lave.

Error 0036

A min, que queren que lles diga, esta curta que chegou hai días á miña caixa de correo electrónico paréceme a versión actualizada, aséptica e dixital  daquela película de Mercero, La cabina, tan analóxica, que sigue instalada na memoria colectiva de todo o país.

Pode que a angustia sexa aquí maior porque o inimigo está dentro do tobo, e porque todos xa temos batallado máis dunha vez teléfono por medio.

Poden velo aquí.

Chuvasco

Onte, o primeiro paseo en meses por Mouse Park acabou en diluvio e eu, á mesma considerable distancia do coche que da casa, sen paraugas nin botas pola precipitación da camiñada, acabei pillando unha molleira máis que razoable.

A cuestión é que facía eu co coche por alí: pois viña de deixar os pais na casa deles despois dunha visita á tía G. na residencia, a máis breve da historia, apenas dez minutos, porque cando a demos localizado despois das voltas habituais por ascensores, corredores e salas de televisión ateigadas de vellos hipnotizados coa vida dos Thyssen e outros culebróns, a miña tía estaba na bicha do practicante (así lle chamou ela) para que lle axustasen o novo audífono, co que toda comunicación era imposible.

De volta para Ithaca, a miña mai volveu expresar a súa admiración pola tía G., a quen describe xa como unha robinsona da terceira idade: a catro meses da morte da tía O., nun novo cuarto e cunha compañeira de habitación inseparable que a leva a pasear polo xardín cando o día o permite, a miña tía refixo a súa vida e reparte o tempo entre visitas á perrucaría, o podólogo, o médico, a bicha dos medicamentos, as novelas da tarde, a bicha da tensión, a sesta da sobremesa e as misas dominicais, impecablemente vestida e calzada, e sen repetir modelo, recalca miña mai por último.

En canto os deixo soa o móbil: Tere Holmes, con quen tiña previsto xantar un día destes, pregúntame se estou de acordo en quedarmos venres por non sei que imprevisto; a min venme ben porque xa me estaba tentando ir a Mouse Park e comprobar se as últimas choivas se deixaran sentir e o río fluía e corría a auga pola seimeira.

Esquecín, sen embargo, que o tempo está voluble e que en plena ruta de volta ao coche me había de sorprender un chuvasco mecanógrafo contra o que de pouco valeron os zapatos e a roupa que levaba, por moito que tentei gorecerme ao abeiro dunha ponte.

Os libros do semestre

Non teño aínda moi claro se este vai ser un novo retorno ou unha simple saída á miña teima polas listaxes e os inventarios. Haberá que ir vendo que pode máis, se a ampla chaira de dous meses por diante tentando fuxir do tedio, ou a preguiza de poñer ao día esta haxiografía no medio hostil en que se ten transformado o escritorio do blog.

1. Las alas de la esfinge, de Andrea Camilleri.
2. 2. Donde nadie te encuentre, de Alicia Giménez Bartlett.
3. 3. Más allá del espejo, de John Connolly.
4. 4. Elling, de Ingvar Ambjørnsen.
5. 5. El campo del alfarero, de Andrea Camilleri.
6. 6. Skugga-Baldur, de Sjón.
7. 7. El olor de la noche, de Andrea Camilleri.
8. 8. La historia de Edgar Sawtelle, de David Wroblewski.
9. 9. El policía que ríe, de Maj Sjöwall e Per Wahlöö.
10. 10. Lamentaciones de un prepucio, de Shalom Auslander.
11. 11. La luna de papel, de Andrea Camilleri.
12. 12. Asuntos internos, de Ian Rankin.
13. 13. La voz del violín, de Andrea Camilleri.
14. 14. Espectros en Breslau, de Marek Krajewski.
15. 15. Cuando pase tu ira, de Åsa Larsson.
16. 16. Sunset Park, de Paul Auster.
17. 17. Oliver Twist, de Charles Dickens.
18. 18. El primer caso de Montalbano, de Andrea Camilleri.
19. 19. Cinco contos sobre Velázquez.
20. 20. La excursión a Tindari, de Andrea Camilleri.

Folga (suma e segue)

Por todo isto (e por enésima vez este curso) fun hoxe á folga. Din os xornais que é a primeira convocatoria de folga global no ensino, de pre-escolar á Universidade, e eu sumeime a ela aínda que o sindicato ao que estou afiliado desde hai moitos anos non a apoiaba.

En causas coma esta, cando todos tanto nos xogamos, o purismo sobra; o que importa é a unidade.

Simplemente

É unha das poucas cousas boas e sensatas que escoito en meses e non quero deixala correr, porque creo que as cousas máis grandes e belas sempre surxen de xestos pequenos e aparentemente insignificantes.

Fin

Disque hai un tempo para cada cousa, e que afinal todas as cousas acaban.

É así como a volta a Ithaca en 1.150 posts ve con este o seu final, seguramente definitivo e sen máis reincidencias.

Despois de máis de sete anos, até Kaplan sospeita que a naturalidade con que se narraban as insignificancias e neuras do día a día empezara a tinxirse de rutina, que as palabras espesaban, e que hai vida máis aló do blogomillo no que outrora foramos pioneiros ou case.

Aos amigos e amigas que asomaron a este tobo tantas veces e deixaron testemuño de afecto en miles de comentarios, ás autoras e autores dos blogs tan queridos e visitados por min como quen entra en casa de familia, a todos grazas e unha canción como despedida.

Até máis ver.

Ormie

Mira ti que non me terei rido co cocho este desde que onte se me apareceu na consabida bandexa de correo cunha dedicatoria para os que, coma min, están condenados a unha dieta perpetua.

Dejà vu

Sen dúbida porque en tempos de tribulación non cómpren as mudanzas, onte a festa de cumpreanos de Polis foi practicamente un calco da de hai dous anos, un completo dejà vu que esta mañá, cando recén acordado comecei a pensar como contalo aquí, até me tentou copiar aquel post, darlle un par de retoques e publicalo.

Unha vez máis estaban a procuradora dos tribunais, agora embarazada de sete meses pero con tal airbag que algúns tememos que rompese augas aquela mesma noite, o pediatra facéndolle olliños á futura clienta, o funcionario de xustiza con moita pluma, o perruqueiro novamente en paro, tres avogados, un deles o pai do nasciturus, e as acostumadas toneladas de comida de catering, os oceanos de cava e a torta riquísima de nata e morangos, nesta ocasión cun 47 desafiante chantado no centro.

Pero nin rastro do Funerario co seu traxe de raia diplomática; quen si estaba era Colacao, aquel divertimento adolescente de Polis, máis alto e máis medrado fisicamente despois dun lustro sen velo, que veu saudarme con desgana, mostrando unha cuarta dos calzóns por riba dun pantalón sen medo á gravidade.

Polis, fuxidío e máis frío que a noite durante a primeira parte da cea, só resucitou en parte cando o debate sobre a caza a Garzón e os chistes sobre o xenrísimo caldearon a mesa e espantaron a Colacao, que pediu permiso para ir xogar coa wii, coma un neno boíño, mentres os demais discutían cousas de maiores.

Entre prato e prato, a Deus puxen por testimuña de que non me iría daquela casa sen saber que me perdera neste último par de meses, pero o interrogatorio non ía ser nada fácil: como se o tivesen ensaiado, sempre aparecía un terceiro ou un cuarto cando Polis se erguía a por copas ou a fumar ou a levar bandexas á cociña. A única maneira, desde logo nada elegante, foi encerrarme con el no baño e esperar que se abrise, lentamente, coma un molusco e puxese en palabras o que xa supuña: se a vida fose cine, Manuel Bandera sería Polis e o que pasou practicamente cabería nunha copla.

Frío siberiano

Atopo a miña irmá precisamente baixo o arco da Porta de San Fernando; ela vai para o traballo cargada de papeis e eu veño da libraría, de comprar un agasallo para Polis, que anda de aniversario.

Apesar do frío siberiano, é inevitable someterse a un terceiro grao: que por que ando coxo, que donde veño, que onde vou, que que levo na bolsa de plástico; non me solta se non lle explico que vou para a farmacia, que veño de comprar uns libros e antes aínda da podóloga, e que o puto pé me está a doer tanto que ben o cortaba se tivese unha motoserra á man.

Antes de separarnos, a miña irmá solta sen pensar esa frase que non se me vai da cabeza, e que máis que para un post daría para toda unha novela ou mesmo para unha tese de doutoramento: O último libro que comprei aínda o paguei en pesetas.

Así é como, inspirado polas palabras da miña irmá e coxeando sobre a banquisa de regreso ao tobo, concibo  unha idea maxistral: no sucesivo xa só regalarei libros.

Pode que non dea mellorado o índice de lectura  da miña contorna, pero  seguro que vou romper menos a cabeciña pensando que agasallo comprar a cada quen. 

Semestre de cine

Cando quixen facer aquilo de sempre das películas vistas no semestre pasado, un slide máis ou menos bonito que me servise de inventario sen ter que poñerme a unha sosa listaxe de títulos, descubrín con estupor que en poucos meses todo aquel sistema vai desaparecer, varrido polo vento do monopolio.

Así que, para evitar que me leve a corrente como disque lle sucede ao peixe que non nada, a min (que non nado nada) cumpriume facer desta volta unha película máis ou menos bonita que me servise de inventario para non ter que facer unha listaxe daqueles títulos vistos ou revistos, na que verán que, como sempre, hai de todo.

E a principal innovación, grazas ao Amo do Calabozo, o cine contido dentro dunha película muda.

Ensaios

Empeza unha nova temporada no coro e toca renovar o repertorio.

As novas pezas, dúas en latín e unha en alemán, son fermosísimas pero duras de roer; do Ave verum, o director explícanos que Mozart parece fácil pero que en realidade nanai, o que comprobo en directo en cada ensaio e en diferido cada vez que vou ao traballo, co dictáfono ao lado largando brancas e negras pola autovía; en canto ao Jesus bleibet de Bach, xa se encarga aquel idoma de atrapallar o que non está escrito.

Unha das cousas que máis me admiran é a fidelidade dos homes e mulleres que forman o coro: desde hai décadas acoden aos ensaios tres días por semana despois do traballo, sen importarlles o cansazo, o mal tempo ou que haxa fútbol na tele, como sucede moitos mércores.

A media de idade é alta, principalmente entre os baixos e tenores, o que non impide que ás veces surxan comportamentos de patio de escola, como cando o sesentón da miña dereita lle tira do pelo á soprano que temos diante ou lle toca no ombro para que pense que fun eu, que sigo cantando con cara de pau e reprimo as ganas de cascarlle unha falta de orde.

O director, como el mesmo nos di da música de Mozart, tamén parece fácil pero en realidade nanai: mantennos a raia con suavidade e paciencia, pero non cede; cando mira a fite para a zona dos baixos ou cando achega a cara como para descubrir quen botou un peido, sinto que involuntariamente me poño firme.

E así ensaiamos: verso a verso, primeiro por voces e logo todos xuntos, unha e outra vez, e daquela é como cando ao montar un puzzle encaixan as pezas todas e o que aparece adquire sentido e ademais é fermoso.

Robot

Xa está aquí, engulindo millas tobo adiante, e desde logo con bastante retraso por imponderables da oferta e a demanda, o último agasallo dos Reis Magos.

Non é un paxaro nin un avión, apesar das súas maneiras de mascota e a súa aparencia de ovni; ten un capó de liñas dinámicas, case felino, pero non deixo de achar en falta algún foco na proa, e a suavidade con que retorna á base para a recarga despois de cada expedición polos cuartos fai pensar en enterprises e nostromos.

Ten un mando para guialo, pero eu prefiro deixalo ao seu cando marcho para o traballo, así evito escoitar como ruxe polo corredor ou foza baixo as camas, como brúa ao se enfrontar ás alfombras, e como bate unha e outra vez, con teimosía de escaravello, contra paredes e obstáculos que se lle interpoñen.

Cando regreso, se a sorte permitiu que non se atascase baixo o sofá ou que non caese na rede de cabos que rodean a mesa do estudio, atópoo adormecido, acoplado á nodriza, coa luz intermitente do morro acendéndose e apagándose, coma un corazón.

Está claro que limpa pero tamén que somos pioneiros e que ao invento lle faltan algúns vraos: a caixa do estómago está rebordante de lixo e penuxes cada vez que a abro, pero el prefire as grandes extensións, coma os espíritos libres, e ignora os recantos, que logo hai que ir repasando.

O futuro xa está aquí e a vella aspiradora, chea de rancor, fai as maletas para emigrar ao rocho. Forever and ever.

As máis visitadas

Remexendo aquí e acolá pola parte das costuras, entre outras inutilidades que o Amo do Calabozo nos ofrece xentilmente como cebo, atopo a lapela en que atesoura a listaxe das dez entradas máis visitadas e/ou lidas do ano pasado neste Reincidente, que ao parecer e contra todo pronóstico, foron (por se alguén quere dar de comer á saudade), as seguintes:

1. Salce.

2. Recomezando.

3. Cando era pequeno...

4. Trece días.

5. Parabéns!

6. Tránsito.

7. A bicha. 

8. Pola rúa dos 46.

9. Testamento.

10. Voto.

Locus iste

Primeiro enchinme de valor para ir buscar ao rocho esa especie de sartego de cartón branco e esmagado en que despois dos anos se converteu a caixa do tradicional abeto Douglas made in China.

Despois metinme en fariña media tarde, entre bólas brillantes, estrelas de purpurina e pastores variopintos; sen parar, coma un neno boíño.

Pero...

...tanto me custou desmontar a árbore e arrumar o nacemento... que até me deu por pensar se non habería por tras daquela desgana algo máis que preguiza.

In memoriam

Os medios de comunicación repiten, coma un mantra, que era o home máis querido de Galiza. Eu engado que ademais era o máis honesto e, por descontado, a imaxe do que deberíamos ser.

Que a terra lle sexa leve.

Semestre de libros

Volvín ler este ano pasado como non lía había séculos: probablemente desde a adolescencia, cando ía a todos lados cargando con libros e até durmía con eles, ou mentía sen remorsos aos amigos se non aparecía por terminar a novela que tiña entre mans; ese pracer que tiña esquecido e esa fidelidade que supuña doutras idades voltou, espero que para quedar, sen que iso signifique que todo o campo é país, e que non houbese enxendros a axexar desde a mesa de noite antes de lles dar pasaporte alí onde habita o olvido aos alleos, ou degradados os propios ao fondo da libraría, como se fosen tóxicos ou infecciosos.

Os outros, os benamados compañeiros, engordan a listaxe que con todo o mimo a seguir lles enumero:

              1. La mujer de verde, de Arnaldur Indridason.

              2. Reacciona.

              3. Día de perros, de Alicia Giménez Bartlett.

              4. Los irlandeses, de Rodolfo Walsh.

              5. Los perros ladran, de Truman Capote.

              6. La voz, de Arnaldur Indridason.

              7. La soledad de Patricia, de Carles Quílez.

              8. Un barco cargado de arroz, de Alicia Giménez Bartlett.

              9. Asesinato en el Savoy, de Maj Sjöwall e Per Wahlöö.

            10. Palabras de caramelo, de Gonzalo Moure.

            11. El ruido de las cosas al caer, de Juan Gabriel Vásquez.

            12. El hombre que se esfumó, de Maj Sjöwall e Per Wahlöö.

            13. Os escaravellos voan á tardiña, de María Gripe.

            14. El coche de bomberos que desapareció, de Maj Sjöwall e Per Wahlöö.

            15. Mensajeros de la oscuridad, de Alicia Giménez Bartlett.

            16. El reinado de Witiza, de Francisco García Pavón.

            17. E de evidencia, de Sue Grafton.

            18. O curioso incidente do can á medianoite, de Mark Haddon.

            19. Las hermanas coloradas, de Francisco García Pavón.

            20. La tuneladora, de Fernando Lalana.

            21. Ardores de agosto, de Andrea Camilleri.

            22. Tatuaje, de Manuel Vázquez Montalbán.

            23. La forma del agua, de Andrea Camilleri.